Eğitim reformu ve modern eğitim sistemi
1980’lerden sonra, çok başarılı olmasına rağmen, değişen dünya koşulları, bazı sosyal problemlerin mevcut eğitim sisteminden kaynaklandığı inancı II.Dünya Savaşı’ndan beri uygulanan eğitim sisteminde değişiklik ihtiyacı doğmuştur. Daha esnek, yaratıcılığa açık, uluslararasılaşmış (kokusaika) eğitim sistemi oluşturmak için son 20 yılda birçok çalışma yapılmıştır.
Ulusal, bölgesel ve yerel yönetimlerin ülkedeki yaklaşık 62.000 okul ve 25 milyon öğrenciye eğitim hizmetlerinin sağlanmasında farklı sorumlulukları olmasına rağmen sistem oldukça merkezi bir özellik arz eder. Eğitim politikalarının müfredatın ve ders kitaplarının belirlenmesinden Bilim Eğitim ve Kültür Bakanlığı (Monbuşo) sorumludur.
47 vilayetin her biri merkezi hükümet tarafından atanmış beş kişiden oluşan eğitim müdürlüğü vardır. Merkezi hükümet okul inşaatları, öğretmen maaşları ve okullarda verilen öğlen yemeklerini karşılamak suretiyle eğitim harcamalarının yaklaşık % 40’ını finanse etmektedir. Eğitim milli gelirden aldığı pay son 20 yılda düşme eğilimindedir fakat buna rağmen dünya standartlarının üzerindedir.
Japon toplumu içinde saygın bir yere sahip olan öğretmenlerin sosyal statüleri yüksektir. Öğretmen maaşları sosyal hakları oldukça yüksektir ve yeni öğretmenliğe başlayanların maaşları beyaz yakalı’lardan daha iyi durumdadır.
İlk ve orta öğretim
Japonya’da dokuz yıllık zorunlu eğitim ücretsizdir. Üç sömestrlik eğitim öğretim dönemi 1 Nisan’da başlamakta ve ertesi yıl 31 Mart’ta bitmektedir. Fiili olarak eğitim yapılan gün sayısı 210 gündür. Buna birçok okulun okul festivalleri gibi sosyal aktiviteler için ayırdığı yaklaşık 30 günlük dönem dahil değildir. Cumartesi öğlene kadar eğitim yapılmaktadır.
Zorunlu eğitim döneminde ders kitapları ücretsizdir. Ders kitapları okul idaresince yada her üç yılda bir eğitim bakanlığınca belirlenmektedir. Okulların % 90’ında jimnastik salonu % 75’ide yüzme havuzu bulunmaktadır.
İlkokul
İlkokul çağına gelen çocukların % 99’u 6 yaşında ilkokula başlamaktadır. İlkokul öğrencilerinin % 99’u devlet okullarına sadece %1’i özel okullara devam etmektedir. Özel okullar 1980’lerden sonra ücretlerinin nispeten düşme eğiliminde olmasına rağmen hala pahalıdır. Eğitim ücretsiz olmasına rağmen okul dışı yada içi eğitim harcamaları ve özel ders (juku) oldukça yüksektir.
İlkokullarda sınıf başına düşen ortalama öğrenci sayısı 31 dir. Bu rakamdan daha yüksek sayıda öğrenci alınmasına da müsaade edilmektedir. İlkokul müfredatının büyük bir kısmı akademik olmayan ahlak eğitimi, karakter gelişimi, grup çalışması ve öğrenciler arasında işbirliği ve yardımlaşmanın geliştirilmesine yönelik programlar, müzik ve özel aktivitelerden oluşmaktadır. Kompleks yazı sisteminden dolayı akademik konular içinde en önemli ders Japonca’dır.
İlkokul öğretmenleri derslerin tamamının verilmesinden sorumlu olup çok iyi eğitimlidir. İlkokul öğretmenlerinin % 60’ı bayandır . Bütün okullarda eğitim amaçlı Japon Televizyon Kurumu (Nippon Hosa Kyokai) tarafından mükemmel bir şekilde hazırlanmış radyo ve televizyon sistemi mevcuttur.
Öğrencilerin neredeyse tamamına hükümet tarafından sübvansiye edilen öğlen yemeği verilmektedir. Program tamamiyle ücretsiz değildir. Öğretmenler tarafından verilen yemekte ayrıca informal olarak beslenme ve sağlık, yeme alışkanlıkları konularında eğitim verilmektedir.
Akademik başarılara bakılmaksızın yaşam boyu eğitim anlayışının yerleştirilmesine ve şekillendirilmesine katkısı dolayısıyla ilköğretime aşarı bir önem verilir ve öğrencilerin tamamına yakını ortaokula başlamak üzere mezun olur.
Ortaokul
Altı yıllık ilkokulu bitiren çocuklar ilkokullardaki akademik olmayan derslerin aksine akademik konulara daha fazla ağırlık verilen üç yıllık ortaokullara başlamaktadır. Bu dönemin sonunda dokuz yıllık zorunlu eğitim bitmesine rağmen öğrencilerin % 95’i liseye devam etmektedir.
Ortaokulların sadece % 5’i özel okuldur. İlkokulların aksine öğretmenlerin üçte ikisi erkektir. Sınıflardaki ortalama öğrenci sayısı 40 dır. Öretmenler branş öğretmenidir ve her dersin öğretmeni farklıdır. Kalabalık sınıfların getirebileceği olumsuzluklar küçük çalışma gruplarına bölünerek giderilmektedir. Okulların %50 sinde bilgisayar mevcuttur ve bu oran hızla artmaktadır. Yabancı dil eğitimi ortaokulda başlamaktadır. Yabancı dil öğretmenlerinin, ki birinci yabancı dil İngilizce’dir, yabancı olmasına yönelik Eğitim bakanlığı çalışmalar yapmaktadır.
1992-1993 eğitim yılında yürürlüğe giren yeni eğitim sistemiyle Japon kültür ve tarihine, vatandaşlık bilgisine ve ülkenin uluslararası toplumdaki konumuna daha fazla ağırlık verilmektedir.
Lise
Lise eğitiminin zorunlu ve daha da önemlisi eğitimin ücretsiz olmamasına rağmen ortaokul mezunlarının % 95’i liseye devam etmektedir. Özel liselerin toplam liselere oranı % 24’dür. Özel okul ücretleri devlet okullarının ücretlerinin yaklaşık olarak iki katıdır. Gayri resmi olarak başarı oranlarına göre sıralanan liselere giriş sınavladır.
Liselerde eğitim 210 gün sürmektedir. Ders programları üniversiteye hazırlanacak öğrenciler ve teknik yüksek okullara devam etmek isteyen öğrencilere göre farklılık göstermektedir. Fakat öğrencilerin % 70’inden fazlası üniversite sınavına girmektedir.Lise öğrencilerinin en büyük sorunu üniversite giriş sınavlarıdır. Sıkı bir hazırlık gerektiren sınav öğrencilerin sosyal yaşamlarının belirleyen en büyük ve önemli faktördür.
İlk yılda ağırlıklı olarak Japonca, İngilizce, matematik ve fen bilimleri dersleri verilmektedir. İkinci yılda öğrencilerin tercihlerine ağırlık verilmekte ve bireysel başarı durumuna göre dersler verilmektedir. Liselerden mezuniyet oranı % 90 ,öğrencilerin derslere devamsızlık oranı % 2-2.5 civarındadır.
Yüzlerce çeşit teknik lise mevcuttur ve en popüler bölümler bilgi teknolojileri, denizcilik, balıkçılık, ticari İngilizce ve endüstriyel konulardır.
Tamamı üniversite mezunu olan öğretmenlerin % 20’si bayandır. Okul idaresi öğrencilerin okul dışı sosyal faaliyetlerinin dahi düzenlenmesinde etkin rol alabilmektedir
Yüksek öğrenim
Juku, örgün eğitim kurumlarının dışında, çok iyi organize olmuş, kurumsallaşmış ortaokul yada lise sonrası liselere yada üniversite giriş sınavlarına hazırlık amacıyla Türkiyedeki Fen liselerine ve üniversite hazırlık kurslarına benzer şekilde örgütlenmiş fakat çok daha üst düzeyde hafta içi ve hafta sonu eğitim veren, mevcut eğitim sisteminin eksikliklerini telefi etmesinin yanında sosyal fonksiyonları olan okullardır. Zorunlu eğitim çağındaki öğrencilerin yarısından fazlası bu okullara devam etmekte ve oran sürekli olarak yükselmektedir. Japonca, İngilizce matematik, fen bilimleri gibi akademik konuların yanında piyano derslerinden yüzmeye kadar akademik olmayan bir çok konuda eğitim vermektedir juku’lar. Sadece üniversite giriş sınavlarına hazırlık amacıyla kurs veren okullar yobiko olarak adlandırılmaktadır.
Bunların yanında bu okulların sosyal fonksiyonları da vardır ve çok sayıda öğrenci yeni arkadaşlar edinmek, nispeten daha olan ve öğrenci öğretmen ilişkisinin daha kişisel düzeyde olması gibi avantajlardan yararlanmak amacıyla tercih etmektedir. Bazı juku’ların başka ülkelerde özellikle Amerika’da şubeleri bulunmaktadır.
Üniversite giriş sınavı
Üniversiteye giriş Türkiye’dekine benzer şekilde üniversite giriş sınavında alınan başarı puanına göre belirlenmektedir. Sınav sonucunda öğrencilerin büyük bir kısmı özel üniversitelere gitmesine rağmen tarihsel olarak özellikle Tokyo ve Kyoto üniversitelerinin başarıları ve Japon liderlerin birçoğunun bu okullardan mezun olmuş olması gibi nedenlerden dolayı devlet üniversiteleri daha prestijlidir.
Üniversite giriş sınavı iki aşamalı olarak yapılmaktadır. Birinci basamak sınavı ulusal düzeyde baraj niteliğindedir. İkinci sınav ise öğrencilerin girmek istedikleri üniversite idaresi tarafından yapılmaktadır. Talebin yüksek olduğu bazı üniversiteler birinci basamak sınavı sonuçlarına göre değerlendirme yapmaktadırlar. Sınavda başarılı olamayan öğrenciler ertesi yıl sınava hazırlanıp tekrar girmektedir. Bu öğrenciler ronin olarak adlandırılmaktadır.
Üniversiteler
510 Özel ve devlet üniversitesinde 2.1 milyon öğrenci eğitim görmektedir. Üniversitelerin 95’i devlet, 40 tanesi yerel yönetimlerin geriye kalanlarda özel üniversitedir. Öğrencilerin % 40’ı sosyal bilimlerde % 19’u mühendislik bilimlerinde, % 15 edebiyat ve %7’side eğitim bilimlerinde okumaktadır.
Üniversite harçları oldukça yüksektir ve vakıflar yerel yönetimler, hükümet burs ve kredi şeklinde finansal destek sağlamaktadır.
Üniversite öğrencilerinin yaklaşık olarak üçte ikisi erkektir ve bayan öğrenci sayısı yavaşta olsa artmaktadır.
